Historia
Zabytki Karkonoszy:
Wzgórze Krzywoustego (Grzybek) (niem. Hausberg) – położone w zakolu Bobru, w okolicy ujścia Kamiennej wzgórze (375 m n.p.m.) Wysoczyzny Rybnicy. Od zachodu wzgórze graniczy z wiaduktem kolejowym linii Jelenia Góra–Gryfów Śląski oraz Jelenia Góra-Szklarska Poręba. Pomiędzy wzgórzem a korytem rzeki prowadzi odnowiona droga spacerowa do Siedlęcina przez Perłę Zachodu. Na szczycie wzgórza znajduje się wybudowana w 1911 roku, wieża widokowa (22 m), z racji charakterystycznego dachu zwana Grzybkiem, z której rozpościera się panorama na Karkonosze oraz miasto Jelenia Góra. Początkowo na jej szczycie i u jej stóp funkcjonowała restauracja, która po wojnie została zlikwidowana. Obecny wygląd wieża zawdzięcza rewitalizacji, którą ukończono w 2009 roku. Budynkiem opiekuje się Stowarzyszenie im. św. Brata Alberta, a wstęp na taras widokowy jest bezpłatny.
Zamek Chojnik (niem. Kynast[1], dawn. pol. Chojnasty[2]) – zamek usytuowany nieopodal Jeleniej Góry-Sobieszowa, na szczycie góry Chojnik w Karkonoszach. Góra ta wznosi się na wysokość 627 metrów n.p.m., a od jej południowo-wschodniej strony znajduje się 150-metrowe urwisko opadające do tzw. Piekielnej Doliny. Warownia znajduje się na terenie obszaru ochrony ścisłej, który jest eksklawą.
Wodospad Szklarki usytuowany jest na wysokości 520 m n.p.m. i ma 13,3 m wysokości. Jego wody spadają szeroką kaskadą, charakterystycznie zwężającą się ku dołowi i skręcającą spiralnie, gdzie tworzy kocioł eworsyjny. Wodospad oraz jego otoczenie stanowią eksklawę Karkonoskiego Parku Narodowego[1]. Do wodospadu od parkingu prowadzi szeroka dróżka kończąca się platformą widokową. Wejście na teren Parku Narodowego jest płatne. Wodospad dostępny jest dla osób niepełnosprawnych poruszających się na wózkach.
Z lewej strony wodospadu znajdują się marmity czyli zagłębienia w dnie powstałe w wyniku eworsji[1].
Po raz pierwszy wodospad opisano w średniowieczu, często uwieczniano go na obrazach i rycinach. W 1868 roku przy wodospadzie powstała gospoda, obecne schronisko „Kochanówka”. W XIX w. jedną z atrakcji była możliwość regulowania przepływu wody, która napływała do wodospadu, a następnie spuszczanie jej[1].
Bazylika mniejsza pw. św. Erazma i Pankracego – najstarsza świątynia w mieście z 1552 roku, posiada wysoką (51 m) wieżę. W 1909 r. przy północnej nawie wzniesiono neogotycką klatkę schodową. Przy wejściu do zakrystii od strony północnej pomnik św. Jana Nepomucena z 1709 roku, który w 1812 r. strącono z mostu na Bobrze, a po odrestaurowaniu w 1886 r. przeniesiono w obecne miejsce
- zespół kościoła ewangelickiego z lat 1709-1718: kantorówka, ob. dom parafialny, ul. 1 Maja 45, cmentarz z kaplicami:
- kościół Podwyższenia Krzyża św. z lat 1709-1718 – największa świątynia w mieście, może w nim zasiąść 4020 osób, a drugie tyle zmieści się na stojąco. Zbudowany w latach 1709–1718 w wyniku zmuszenia cesarza austriackiego przez króla szwedzkiego Karola XII do wyrażenia zgody na budowę przez protestantów sześciu tzw. „kościołów łaski”. Od 1957 r. jest kościołem katolickim, a zarazem garnizonowym. Nad główną kopułą góruje wysoka na 66 m wieża. Jako jeden z niewielu kościołów na świecie posiada organy umieszczone za ołtarzem, a nie nad wejściem głównym[24].
- kościół pw. NMP, obecnie cerkiew prawosławna pw. Świętych Piotra i Pawła; zbudowana w latach 1737–1738 – XVIII w. Na północnej ścianie kościoła znajdują się krzyże pokutne. W 1925 r. przejęta przez władze miejskie pełniła funkcję galerii. Parafia prawosławna przejęła świątynię w 1948 r. i sprowadziła ikonostas aż z Lubelszczyzny, ul. 1 Maja / Klonowica,
- Kosciół – Kaplica św.Anny – umieszczona wewnątrz średniowiecznej bastei, którą w 1514 r. – XVI w. gruntownie przebudowano. W portalu nad wejściem do kaplicy widnieje napis: „HonorI Magnae ChrIstI aVlae DIVae Annae ereCta” (wzniesiono na chwałę wielkiej babki Chrystusa św. Anny) z ukrytą datą 1715 r. Na wysokości bruku (od strony południowo-zachodniej) znajduje się fragment (górna część) krzyża pokutnego, ul. Konopnickiej
- dawne kolegium jezuickie, ul. Kopernika 1, z lat 1709-1711
- cmentarz komunalny, ul. Sudecka 44, z początku XX w.
- kaplica-krematorium, z 1914 r.
- mury obronne z basztami – prawdopodobnie pierwsze mury powstały w XIV w. Główne umocnienia sięgały ok. 8 m wysokości, grubość w koronie wynosiła 1,5 metra. Na przedmurzu znajdowała się sucha fosa (m.in. dzisiejsza ulica Bankowa oraz Podwale), której fragmenty w późniejszych czasach wykorzystywane były jako ogrody (koniec XVIII w.). Później część fosy między Bramą Zamkową a Bramą Wojanowską wykorzystywano jako ogród zoologiczny. W murze znajdowały się trzy bramy – Zamkowa wychodząca na kierunek północno-zachodni, Wojanowska po stronie wschodniej oraz brama przy ul. Długiej w południowo-zachodniej części obmurowań. Przy każdej z bram znajdowała się wieża, która bronić miała wjazdów do miasta. Mury miejskie straciły na znaczeniu w XVIII w. na skutek przemian w technice wojskowej oraz intensywnego rozwoju miasta poza ich obrębem. Ostateczną decyzję o ich rozbiórce podjęto w 1862 r. Do dziś z wielu obronnych fortyfikacji (podwójne mury obronne, 3 bramy z wieżami, 36 bastei) zachowały się tylko fragmenty tych obwarowań: Baszta Wojanowska z basteją kryjącą kaplicę św. Anny, fragmenty murów wplecione w inne budowle m.in. przy ul. Jeleniej oraz Baszta Zamkowa i Baszta Grodzka (z XV w.)
- Brama Wojanowska i baszta Wojanowska – stanowiły część średniowiecznego kompleksu obronnego który strzegł drogi do Wojanowa. Lochy pełniły funkcję więzienia. W 1480 r. wieża wskutek silnego wiatru zawaliła się grzebiąc 5 osób. Szybko ją odbudowano dodając zegar i kopułę z latarnią i w takim stanie przetrwała do dziś. Brama, zwana Wojanowską, której strzegła owa wieża, znajdowała się u wylotu obecnej ul. Konopnickiej. Wyburzono ją w 1755 roku, a obrys uwidoczniono później w bruku ciemniejszą kostką. W roku 1756 postawiono tutaj barokową bramę spełniającą funkcję porządkowo-rogatkową. Na filarach umieszczono herby: pruski, śląski, miejski oraz inskrypcję. W 1869 r. bramę rozebrano i przeniesiono do koszar przy ul. Obrońców Pokoju. Po renowacji w 1998 roku wróciła na dawne miejsce
- baszta Zamkowa znajduje się przy ulicy Podwale oraz Jasnej. Pierwotnie stanowiła umocnienie Bramy Zamkowej. Zniszczona prawdopodobnie w wielkim pożarze w 1549 r. 13 II 1550, podczas remontu, zawaliła się zabijając trzech robotników. Wieża w obecnym kształcie powstała w 1584, a dzisiejszą postać uzyskała w XIX w. Po remoncie oraz znaczącej przebudowie pełni funkcję punktu widokowego. W wieży znajduje się pięć kondygnacji, na trzecim i czwartym piętrze znajdują się charakterystyczne otwory strzelnicze w kształcie krzyża (strzelnice kluczowe). Na chorągiewce na szczycie budowli wizerunek jelenia i rok budowy.
- Ratusz – pochodzi z lat 1747–1749, wzniesiony został w stylu klasycystycznym. W podziemiach, gdzie do 1945 r. funkcjonowała restauracja, zachowały się ślady wcześniejszych budowli gotyckiej i renesansowej. Około 1910 r. budynek ratusza połączono z sąsiednimi kamienicami zwanymi „siedem domów” zaadoptowanymi na potrzeby magistratu. W średniowieczu służyły one jako apteka, garkuchnia, ławy chlebowe itp. W 2000 r. w pierwszej z tych kamieniczek odkryto studnię o głębokości 20 m. Warto wiedzieć, że w dawnych czasach w jeleniogórskim ratuszu stał drewniany posąg Bolesława Krzywoustego w szatach królewskich, pl. Ratuszowy
- budynek biurowy z łącznikiem
- Teatr im. Cypriana Norwida – budynek wzniesiony w latach 1903–1904 według projektu Alfreda Daehmela w stylu secesyjnym. Główna sala widowiskowa posiada ok. 550 miejsc z trzema balkonami i pomieszczeniem foyer. W 1945 r. uruchomiono tutaj pierwszy teatr na Ziemiach Odzyskanych w którym debiutowali m.in.: Adam Hanuszkiewicz i Kazimierz Dejmek, al. Wojska Polskiego 38
- dom, ul. Armii Krajowej (dawne Czerwonej) 9, z czwartej ćw. XIX w.
- kamienica, ul. Bankowa 8, z l. 1886, 1906, 1922
- domy, ul. Długa 4/5, 6, 7, 8, 11, 13,14, 18, 19, 20, 21, z XVIII w., XIX w., 1903 r., pocz. XX w.
- willa z ogrodem, ul. Grabowskiego 7, z k. XIX w.
- dom, ul. Grodzka 1, 2, 3, 4, 5, 6, z XVIII w., XIX w.
- dom, ul. Groszowa 6, z poł. XVIII w.
- dom, ul. Grottgera 1, z k. XIX w.
- zespół willowy, ul. Jana Pawła II (dawne Legnicka) 10, z 1902 r.: willa, budynek gospodarczy, ptaszarnia, leżakownia
- domy, ul. Jasna 1, 2, 3, 5, 7, 11, 14, z XVII w., XIX w., XX w.
- domy, ul. Kasprowicza 15, 56, z XVIII w., XX w.
- „Dom Sierot”, ul. Kilińskiego 16, z XVIII w. /XIX w.
- willa, ul. Klonowicza 7, z 1882 r. i nr 14, z 1906 r.
- szkoła, ul. Kochanowskiego 18, z l. 1913-1914
- dom, ul. Konopnickiej 3, 6, 8, 10, 21, z XVII w., XVIII w., XIX w., XX w.
- willa z ogrodem, ul. Krasickiego 6, z 1893 r.
- dom, ul. Krośnieńska 15, z XIX w., XX w.
- teatr, ob. kino „Tatry”, ul. Krótka 3, z k. XIX w.
- domy, ul. Krótka 4, 5, 6, 12,22, 23/24, z XVIII w., XIX w.
- pałac z ogrodem, ul. Kruszwicka 3, z czwartej ćw. XIX w.
- dom, ul. Piłsudskiego (dawne 22 Lipca) 5, z XVIII w.
- kamienice, ul. 1 Maja 9-15-19-23-27-72, z końca XIX w., początku XX w.
- dom, ul. 1 Maja 3, 5, 8, 10, 23, 25, 26, z XVIII w.–XX w.
- dom handlowy, ul. 1 Maja 27, z lat 1904-1905
- Poczta Główna, ob. dom mieszkalno/usługowy, ul. 1 Maja 28, z połowy XVIII w., l. 1873-77
- kamienica, ul. 1 Maja 40, z drugiej połowy XVIII w., 1866 r.
- dawne szkoła, ul. 1 Maja 50, z XVIII w.
- kamienica, ul. 1 Maja 54, z XVIII w., 1899 r.
- zajazd, ob. dom kultury, ul. 1 Maja 60, z drugiej poł. XVIII w., XX w.
- dom, ul. 1 Maja 84, z k. XIX w.
- hotel, ob. dom wycieczkowy PTTK, ul. 1 Maja 88, z 1909 r.
- Muzeum Towarzyszenia Karkonoskiego – jedyny obiekt w regionie wzniesiony specjalnie na potrzeby muzealne w latach 1912-1914. Powstał z inicjatywy i dla potrzeb zbiorów Towarzystwa Karkonoskiego (Riesengebirgsverein), ul. Matejki 28
- dom, ul. Miarki 11, z czwartej ćw. XIX w.
- zespół willowy, ul. Mickiewicza 12 i 12a, z 1902 r: willa, oficyna, ogród, ogrodzenie
- Dwór myśliwski w Jeleniej Górze, obecnie dom mieszkalny, ul. Nadbrzeżna 22 a, z drugiej poł. XVIII w., koniec XIX w.,
- park, 1855-57, z lat 1927-1929
- willa, ul. Nowowiejska 77, z 1905 r.
- dom, ul. Obrońców Pokoju 3, 15, z XVIII w., XIX w.
- dom, ul. Pocztowa 6-7, z pocz. XX w.
- dom, Archiwum Państwowe – najstarszy zachowany budynek, wzniesiony na początku XVIII w. przez kupca Glafeya na bielarnię płótna. W XIX wieku mieściła się tutaj wytłaczarnia soku dla produkcji win owocowych. Od 1945 r. jest siedzibą archiwum miejskiego. W latach 1947-1949 r. zdeponowano tu część skarbu ukrytego w Zamku Czocha, przy ul. Podwale 27
- domy, pl. Ratuszowy 1, 2, 3, 10, 11, 11a, 16, 19, 20, 21, 22, 26, 27, 29, 31, 32, 32, 50, a, 51, 52, 55, z XVI-XVIII w. XX w.
- dom, ul. Sobieskiego 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20/22, 24, 25, 26, 28, 30, 32, z XVIII w., XIX w.
- dawne przytułek, ob. dom, z XVII, 1706 r., ul. Spółdzielcza 6
- domy, ul. Sudecka 24 i 26 (dawne ul. Świerczewskiego 22, 26), z XVIII w. -XIX w.,
- dom, ul. Szkolna 2, 6, 7, 8, 9, z XVIII w., XIX w.
- domy, ul. Wojska Polskiego 1, 9, 48, 56, z XIX w., XX w.
- dom, ul. Wolności 2, 7, 29, 38, 71, z XVII w., XVIII w., XIX w. i willa secesyjna, ul. Wolności 131, z pocz. XX w.
- dom, ul. Wzgórze Kościuszki 2, z ok. 1800 r.
- kamienice, ul. Zamenhofa 1-2-3-4-5, z l. 1908-1910
- dom, ul. Zaułek 18, z 1703 r.